Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Hanny Michaelis werd geboren. Michaelis heeft een klein maar sympathiek poëtisch oeuvre nagelaten, traditioneel in haar jeugdwerk, vrij van vorm in haar volwassen verzen. Na haar dood werd het dagboek dat ze tijdens de oorlog op haar diverse onderduikadressen had bijgehouden gepubliceerd in twee delen: Lenteloos voorjaar en De wereld waar ik buiten sta.
Hanny Michaelis is voorts de geschiedenis ingegaan als de echtgenote van Gerard Kornelis van het Reve. Ze trouwden in 1948. Ruim tien jaar later werd het huwelijk ontbonden - inmiddels was Reve openlijk voor zijn homoseksualiteit uitgekomen. Ze bleven goede vrienden.
Joris van Groningen schreef in Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland een uitgebreid lemma over Michaelis. Die biografie lijkt te illustreren dat je op den duur kansloos bent tegen wat je in je jeugd hebt meegemaakt. De jonge Hanny verloor in 1943 haar beide ouders. Ze werden vergast in Sobibor. De opgroeiende vrouw werd vooruitgeholpen door humor, liefde voor kunst en medemens en een wispelturige levenslust die haar traumatische jeugdervaringen en haar existentiële twijfels kon overwinnen. Ze had een temperament, zoveel is duidelijk: 'Reve hield niet van tegenspraak, terwijl Michaelis daar juist toe was geneigd'.
In haar volwassen werk zwijgt ze over wat haar gevormd heeft. Er spreekt wel zwaarmoedigheid uit haar verzen, en treurnis om het verlies van geliefden, maar die zwarte gevoelens worden weggepoetst door een lichte, ironische toon. Geen onzin en gewoon doorpakken. Zo zei ze ooit in een interview: 'Telkens als ik probeerde een gedicht te schrijven dacht ik: ach mens hou er toch mee op, ga ramen lappen, dan doe je tenminste iets nuttigs'. (Vrij Nederland, 1985)
En als op latere leeftijd het tij keert en ze alleen nog maar kan praten over haar ouders en de oorlog, wil en kan ze daar juist niet over schrijven.
Op het eind van haar leven gaf ze de strijd met haar demonen op. Ze verloor de interesse in alles wat haar op de been had gehouden, in werk, mensen en muziek. Ze verwaarloosde zichzelf, haar kat en haar huis en weigerde elke hulp. Nadat ze in 2005 heup en schouder had gebroken werd ze opgenomen in het Joodse verzorgingstehuis Beth Shalom. Daar overleed ze twee jaar later, op 11 juni 2007.
Morgen, op Dodenherdenking, zingt Het Linnaeuskoor vier gedichten van Hanny Michaelis, geschreven tussen 1942 en 1944: Oorlogsvoorjaar, De tuin, Ghettokinderen en Uittocht. Ik heb ze op muziek gezet en gecombineerd met twee gedichten van Leo Vroman tot een kleine liederencyclus. We worden aan de vleugel begeleid door Felicity Goodwin.
Plaats: Zuiderkerk (Zandstraat 17) Amsterdam, Nieuwmarktbuurt. 18.00 uur. Toegang gratis.
Vrijdag 6 mei wordt in de hoofdvestiging van de Amsterdamse bieb, OBA Oosterdok, een expositie geopend met de titel 'De dichteres H.M.' Er worden onbekende foto's getoond uit de collectie van Reve's voormalige levensgezellen Teigetje en Woelrat (Willem Bruno van Albada en Henk van Manen).
16.00 uur. Van tevoren aanmelden wenselijk.
T: 020-5230900 | E: klantenservice@oba.nl
Naschrift (7 mei): Tijdens de opening van de expositie las Jozien Driessen- Van het Reve, de dochter van Karel en het nichtje van Gerard, herinneringen voor. Daaruit bleek dat Hanny in haar laatste invalide jaren toch nog steeds de onderhoudende gesprekspartner was die graag bezoek had en nog van kleine dingen kon genieten. De waarheid zal wel weer ergens in het midden liggen: tussen het gedramatiseerde en mooi afgeronde beeld van de biograaf, en de rooskleurige herinneringen van de liefhebbende nicht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten