dinsdag 5 januari 2021

HAITINK


Zondagavond was de documentaire De mysterieuze maestro op tv. Een ontroerend portret van de charismatische meesterdirigent Bernard Haitink, inmiddels 91 jaar oud en sinds kort met emeritaat. De film laat zien wat Haitink tot een wereldster heeft gemaakt. Zijn techniek en gestiek zijn van het hoogste niveau, maar er is meer: Haitink is een uniek mengsel van verwaandheid en bescheidenheid. Over het muzikale doel dat hij voor ogen heeft kan niemand hem wat wijs maken, niemand komt tussen hem en de Grote Meesters; maar op persoonlijk niveau is hij verlegen, zelfs schuw. Die schijnbaar botsende karaktertrekken leidden regelmatig tot conflicten met andersdenkende orkest- of operadirecties of musici met een te groot ego, maar maken hem geliefd bij zijn gelijkgezinden. Die krijgen de vrijheid om binnen door hem bepaalde grenzen naar hartenlust te musiceren. In zijn eigen woorden: zijn omarmt zijn orkesten zonder ze te verstikken.

Ik keek naar die nog steeds wat kokette melancholicus. Hij bekritiseerde zijn vroegere grote gebaren, die hij over the top noemde. Er kwam een filmfragmentje. Inderdaad, érg theatraal. Ik dacht aan de kerstmatinees van vroeger en aan mijn vader, overigens een groot bewonderaar, die op zo'n moment teleurgesteld zei, vanaf de bank: 'Dát was hysterisch'. Latere beelden toonden een heel andere dirigent. Ingetogen, geen vuist of pinkje te veel, een enkel opgetrokken ooglid en een klein, vederlicht rondtastend stokje zijn genoeg, het orkest kleeft aan ieder signaal en laat zich met volle inzet meevoeren op de grote stroom van lyriek die hij met die zekere rust weet op te roepen.

De dag erna, een stille en koude dag, een sobere dag zonder wijn en tabak, sloeg de bewondering voor Haitink om in twijfel aan mezelf. Die ernst, die op één enkel doel gefocuste aandacht, die niet door frivoliteiten afgeleide concentratie op de Heilige Kunst... wat zou iemand als Haitink wel niet denken van mijn nederige werk 'aan de basis', mijn gepruts met liedjes en koortjes, mijn versnipperde bezigheden? Onlangs had ik zelfs weer een elektrische gitaar ter hand genomen! Vroeger dacht ik in zo'n stemming: alles moet anders, ik ga dubbel zo hard studeren. Mijn zuster beschreef laatst nog in haar blog hoe ik tijdens een vakantie in Toscane zo onder de indruk was van een lokale bariton dat al mijn niet geringe eigendunk ter plekke verschrompelde.

Zo'n bui duurt gelukkig nooit lang, en bovendien ben ik nu te oud om nog veel aan de situatie te kunnen veranderen. Sterker nog, ik was de laatste tijd eigenlijk best tevreden over wat ik met mijn beroep heb gedaan. Geen heilige huisjes, geen scherp getrokken grens tussen de grote en de kleine K... de lol in de muziek, daar draait het om. En kwaliteit is in elk genre te vinden. Er zijn tenslotte maar twee soorten muziek: goede en slechte, en die zijn niet aan een specifieke stijl gebonden. Er is heel slechte klassieke muziek, en er is heel goede rap. (Nou ja, dat laatste bij wijze van spreken natuurlijk.)
De hagiografie van die ouwe Clogs  - zoals ze Haitink bij de Londense opera noemden - had me bijna, zo vroeg in het nieuwe jaar al, van mijn stuk gebracht. Het was de strenge stem van mijn vader die door Haitink wakker was gepord en zich in mijn binnenste liet horen. Mijn vader vond muziek ook een te serieuze zaak om mee te spelen. Slechts het verhevene was de moeite waard.
Net op tijd schoot me het verhaal te binnen van de beroemde zenmeester, een halve, zo geen hele heilige, die 's avonds, na een welbestede dag van ascese en meditatie, het liefst oude cowboyfilms en honkbalwedstrijden keek, de ene sigaret na de andere rokend. We moeten alles met een fikse korrel zout nemen, zei Youp op Oudejaarsavond. En ik vind dat een wijs woord.
Ik las zojuist dat, volgens zijn vrouw, Haitink een groot liefhebber is van technische snufjes en gadgets. Wie weet wat voor muziekjes de mysterieuze maestro op zijn iPhone kijkt, als de camera's uit het zicht zijn?


Geen opmerkingen: