Gisterenmiddag stond ik weer eens onder het zwerk. De hemel hing dreigend laag boven de lentewei, waarin lammetjes dartelden, roomwit, er was één zwarte tussen. Er viel een speldenprikje regen, meer niet, maar de donkere wolken beloofden dat dit nog maar een voorproefje was van iets groots. Dat het daarbij om een loze belofte ging zou later pas blijken, nu ademde alles de geur van een naderend noodweer. Een ogenblik lang voelde ik me op een romantische manier gelukkig.
Ik proefde het woord. Zwerk. Een prachtig woord. Een van de categorie prachtige woorden die je niet kunt gebruiken omdat ze te ouderwets of overdreven dichterlijk aandoen. Die onmiddellijk de suggestie van ironie of scherts oproepen.
In het geval van zwerk danken we die banvloek vooral aan Marten Toonder, tot wiens archaïsche taaleigen het onvervreemdbaar hoort. Zijn creatie Querulijn Xaverius Markies de Canteclaer van Barneveldt, adellijk leegloper en amateurpoëet, gebruikt het te pas en te onpas in zijn gezwollen verzen, gebundeld in de deeltjes Hanezang (1987) en Vleugeljaren (1989), en ook voor de verteller Toonder is zwerk een gewonere term dan lucht, hemel of firmament.
Ik zocht online naar de herkomst. De verschillende etymologische woordenboeken weken wel van elkaar af en gaven verwarrend veel informatie maar waren het erover eens dat het hier ging om een bij uitstek West-Germaans woord dat in zijn oervorm bewolkt of duister betekende. Misschien was er een verband met 'zwart', heel misschien speelde de Slavische hemelgod Svarogŭ een rol in het ontstaan. De bijbehorende werkwoordsvorm kennen we niet meer, maar ik zou willen pleiten voor de herintroductie van 'bezwerken'. Dat past ook mooi bij een van de gangbare betekenissen die de gewone woordenboeken geven: 'Wolkendek, al dan niet op drift'.
De lucht bezwerkte.
Dat had ik nou altijd al eens willen schrijven.
Tot slot dit:
Cursiefjes fantaseren over 't zwerk
is zwaar en nodeloos afmattend werk.
Daarom stelt deze onbetaalde klerk
nu even aan het schrijven paal en perk.
(Illustratie Wickey Wause, naar Marten Toonder)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten