De stem van de regen

Gisteravond ontwaakte ik uit een scheppingsroes, zoals dat zo mooi heet. In feite is dat een toestand van monomane concentratie. Die paar noten waar je mee bezig bent zijn het belangrijkste op aarde. Je kunt uren dubben over de precieze vorm van een simpel motiefje, C-C-A, of toch C-A-C? De werkelijkheid bevindt zich daar, in de partituur, de wereld om je heen is wazig.
Toen ik wakker werd leken de dingen betekenisloos. Samenhang was verdwenen, alles lag in scherven. Ik hing in een stoel en vermaakte me zo goed en kwaad als dat ging met de televisie. Voor een film schoot de spanwijdte van mijn uitgeputte aandacht te kort. Ik keek naar het journaal, De slimste mens, De weermannetjes. Daarna zapte ik nog wat voor het tijd was om naar bed te gaan.
Ik strekte me uit en pakte mijn boek, en daar was het. Het geluid van de regen.
Nee, over Rob de Nijs ga ik het niet hebben. Ik kom nog even terug op een fragment uit Zomergasten van twee weken terug, dat me toen dwarszat. Reinbert de Leeuw werd gevraagd of hij ook genieten kon van geluiden an sich. Hij wuifde die suggestie korzelig weg. Hij was vastbesloten het uitsluitend over hoge cultuur te hebben en liet zich niet verleiden tot prietpraat. Ik vond dat toen pompeus, en bovendien merkwaardig voor een man die fragmenten van Cage en Messiaen had gekozen, twee componisten voor wie omgevingsgeluiden juist zo belangrijk waren - de klank van het toevallige en alledaagse voor Cage, de zang der vogels voor Messiaen.
Goed beschouwd stelde de regen als klank niet zoveel voor: wat staccato tikken, wat aanzwellend en afnemend geruis. Het was de associatie die erdoor werd opgeroepen die me zo’n behaaglijk gevoel gaf, luisterend, met mijn oren gespitst, in mijn veilige bed. En daar wilde ik naartoe: de wisselwerking tussen op zichzelf betekenisloos geluid en ons, de invoelende en fantaserende luisteraars, is dat niet waar het allemaal om draait, in de muziek? Wij horen iets en denken of voelen er van alles bij. Samen maken we er iets van.
Een kunstig geconstrueerd muziekstuk kan doodslaan op ons trommelvlies, omdat we er niet voor in de stemming zijn, terwijl een simpel natuurgeluid ons tot euforie kan brengen. Als we kunst in de traditie van Duchamp als de sublieme interactie tussen ons en onze omgeving definiëren, in welk geval is dan sprake van de hoogste kunst?
Ik speel hier de advocaat van de duivel natuurlijk, want de natuur is per definitie nooit kunst. Om er kunst van te maken moeten we haar afbeelden of beschrijven, of er als Messiaen mee aan de slag gaan. Ik wil ook niets af doen aan het ambacht en de kwaliteiten van de geschoolde kunstenaar, die staan buiten kijf. Toch is het maar de vraag of kunst, met de grote K, afzonderlijk kan bestaan, in een vacuüm als het ware. Want wat betekenen de fuga’s van Bach als er geen oren zijn om hun majestueuze architectuur te doorgronden? Bestaat geluid eigenlijk wel als er niemand is om het te horen?
Zomaar wat vragen op een ontgoochelde morgen. Opgeroepen door de stem van de regen. Het antwoord blijf ik u schuldig, maar één ding weet ik wel: Reinbert de Leeuw heeft die vraag van Wilfried de Jong ten onrechte niet serieus genomen.