Ik had vannacht een vreemde, maar heel duidelijke droom. Hij speelde zich af in een middeleeuws landschap (afgezien van die ene maanraket, die aan de einder stond, of was dat een andere droom?). Robin Hood moest uitkomen tegen een tegenstander. Er was, honderden meters verderop, een schietschijf opgesteld. Een onmogelijk doel leek het. Robin mikte, schoot, en leek te gaan winnen, maar zijn anonieme tegenstander werd bijgestaan door toverij. Er was iets als een vlaag van duistere nevel, en Robin was verslagen.
Op zich ben ik niet heel verbaasd over zo'n droom. Ik heb vaak naar de serie Robin of Sherwood gekeken met mijn dochter. Daarin komt heel wat prijsschieten voor, en ook zwarte magie. Blijkbaar was de roulette van mijn droommachine blijven steken bij de herinnering daaraan. Een werkbare symboliek kan ik er tenminste niet in zien.
Maar waar het me om gaat is het vervolg. Direct na die schietwedstrijd veranderde de wereld. Het was alsof alles in een klap zijn samenhang verloor. Tevoren waren sfeer en landschap middeleeuws geweest, zoals ik zei: een tafereel uit een sprookje dat stilstaat in de tijd, een levend schilderij, een scène uit een boek, opgetekend en voor altijd gefixeerd, een veilig ritueel. Maar nu begon er zich iets te roeren. De mensenmenigte verloor haar houvast en begreep zichzelf niet meer, werd onrustig en druk, angstig, twistziek en ongeduldig. Verandering zette in, de samenstelling van de dingen was instabiel geworden. De stroom van de tijd, die tevoren gestagneerd was, begon weer te lopen en deed zijn werk. De straten van Londen, waar het zich blijkbaar afspeelde, kregen in snel tempo namen, terwijl ze tot dan toe naamloze zandpaden waren geweest. Trafalgar Square, hoorde ik zeggen, en Bond Street.
In mijn halfslaap overpeinsde ik die droom. En ik moest denken aan het beroemde boek Herfsttij der Middeleeuwen van Johan Huizinga. Nog niet zolang geleden heb ik daar in een verloren uurtje in zitten lezen. Wat me opviel was de romantische opvatting die de auteur had van zijn vak als historicus. Hij schildert in lyrische bewoordingen een exotisch tijdvak dat in een hoop dingen wezenlijk verschilt van onze tijd. Zelf heb ik de tijd altijd als een continuüm gezien van elkaar voortdurend opvolgende veranderingen, klein en geleidelijk of groot en schoksgewijs. Huizinga verdeelt haar in scherp contrasterende hoofdstukken. De middeleeuwse mens bezat volgens hem, in overeenstemming met zijn andere omstandigheden, ook een andere psychologie. Ik denk eigenlijk altijd dat de mensen door alle eeuwen heen precies hetzelfde zijn geweest, ook al veranderen hun gebruiken, omstandigheden en opvattingen dan ook voortdurend. Ik geloof niet in die middeleeuwer van Huizinga die zich met kinderlijk ontzag vergaapt aan de wonderen die adel en kerk hem voorspiegelen. De middeleeuwen waren geen andere planeet. Er zal destijds net zo'n cynisme hebben bestaan als nu, en het is maar helemaal de vraag of de middeleeuwer echt zo onder de indruk was van de rijke kleren en kleurige banieren van de feodale klasse en de clerus. Er zullen harde grappen gemaakt zijn aan de toog van de kroeg, het internet van die tijd.
Maar mijn droom gaf Huizinga gelijk. Die gemiste pijl van Robin Hood moet heel abrupt de renaissance hebben ingeleid.
3 opmerkingen:
Een interessante observatie met betrekking tot Huizinga en 'Herfsttij der Middeleeuwen', Jan-Paul. Ik moet bekennen dat ik het boek maar gedeeltelijk gelezen heb, maar in wat ik ervan las, vond ik min of meer wat jij omschrijft.
De Middeleeuwen worden in de Angelsaksische literatuur ook wel omschreven als 'the dark ages'. De meeste historici waren het erover eens dat de middeleeuwen in Europa (niet in het Nabije Oosten!) een tijd van stilstand en zelfs achteruitgang waren. De ontwikkeling van wetenschap en techniek stond vrijwel stil en veel kennis die de Romeinen wèl hadden was verloren gegaan.
Huizinga lijkt dat beeld te willen compenseren door de nadruk te leggen op het geestelijke leven in de middeleeuwen. De Piëteit bereikt een hoogtepunt. Huizinga kijkt daarbij exclusief naar heersende klassen met hun getijdenboeken en hun vermeende beschaving.
Een merkwaardige en nogal beperkte kijk op het leven in de Middeleeuwen, als je het mij vraagt. Daarbij vind ik het boek ook niet echt leesbaar. Waarom het zo beroemd is geworden (ook internationaal), heb ik dan ook nooit helemaal begrepen.
Huizinga was inderdaad een romanticus, met een angst voor de toekomst. W.F. Hermans heeft ooit in één van zijn essaybundels een stuk over hem geschreven, naar aanleiding van de dystopische visie die Huizinga heeft verwoord in zijn boek 'In de schaduwen van morgen'. Huizinga vreesde de snelle ontwikkeling van de techniek, het versnellende levenstempo en verwachtte dat de wereld eraan ten onder zou gaan. Er was, pakweg veertig jaar na het verschijnen van het boek, niets van uitgekomen, schreef Hermans.
Zo bezien sluiten 'Herfstij der Middeleeuwen' en 'In de schaduwen van morgen' perfect op elkaar aan.
Mooi blog en een mooie reactie, war ik me helemaal in kan vinden. Ik ken het Herfsttij vooral van het magistraal geschreven eerste hoofdstuk. Maar het is inderdaad een heel romantische visie.
De serie Robin of Sherwood heb ik ook gezien, jaren 90 toch. Mooie mengeling van realiteit en mystiek, benadrukt door de muziek van Clannad. Zat er wekelijks klaar voor!
Voor de aardigheid moet je eens lezen over de tijd van de Spaanse Griep. Hoe de regering handelde, de mens reageerde, deze pandemie is een exacte replica van die tijd, inclusief complottheoriën. De wetenschap mag veranderen, de mens niet. En al is de Spaanse Griep maar 100 jaar geleden, waarom zou er verschil zijn tussen 100 of 500. Geschiedenis gaat in golven van herhaling. Maar dromen over Michael Praed is niet verkeerd. Ik heb de serie ook, toch weer eens kijken.
Een reactie posten