ARTHUR CONAN DOYLE

De smaak voor biografieën komt met de jaren. Ik heb de meeste lezers om me heen langzamerhand de fictie zien verlaten om zich te verdiepen in de levens van anderen. Is het de duidelijkheid van een van A tot Z geboekstaafd bestaan die troostrijk is, als je onzeker bent over de laatste hoofdstukken van je eigen autobiografie? Is het de les die uit het leven van anderen te leren valt, die fascineert? Als je nog jong bent en er vele mogelijkheden open liggen zijn fictie en fantasie aantrekkelijke gidsen; als de levensweg voor een goed deel gelopen is wil je graag je ervaringen toetsen aan die van reizigers die hem helemaal hebben afgelopen, misschien is dat het.

Ik ben de laatste tijd verslingerd geraakt aan Teller of Tales, de biografie van Arthur Conan Doyle, geschreven door Daniel Stashower. Een grondige studie die leest als een spannende roman. Arthur Conan Doyle, de man met de walrussnor en de twinkeloogjes en de zangerige tenor, de man die Sherlock Holmes niet was. Ik heb hem zien opgroeien en ik heb zijn laatste dagen meebeleefd. En wat een boeiende ervaring was het! Zelden heb ik een man ontmoet die zo’n tomeloze energie koppelde aan zo’n integer karakter en zo’n ambitie aan zulke romantische uitgangspunten. Al lezend verbaasde ik me over de bergen werk die de man verzette. Hij heeft zoveel geschreven en gedaan, zoveel gereisd, zich zo druk gemaakt om zulke grote kwesties, zich zo luidkeels met de wereld waarin hij leefde bemoeid, dat je zou denken met een enorme carrièremaker te doen te hebben, en toch lijkt al die activiteit gespeend van elk narcisme. Hij deed het voor anderen, voor zichzelf had hij steeds een beminnelijk soort zelfspot paraat, een subtiele humor die een figuur die anders pompeus zou zijn geweest juist sympathiek maakte.
Conan Doyle voerde vele kruistochten, zo nodig in zijn eentje, als hij ergens verontwaardigd over was of ergens hevig in geloofde. En dat gebeurde nog al eens. Naarmate hij dankzij de immense populariteit van zijn schepping Sherlock Holmes beroemder werd viel het hem gemakkelijker om een podium voor zijn meningen te vinden. Alles wat hij schreef vond automatisch de weg naar krant, pamflet of boek, en op het toppunt van zijn roem werd er zelfs in regeringskringen naar Sir Arthur geluisterd.
Toch lezen we regelmatig, in dit van zinvolle tijdbesteding uitpuilende leven, over een knagend gemis. Doyle verlangde naar een grotere betekenis van zijn leven, een of ander ‘groot doel waarvoor hij op aarde was geplaatst’. Schrijven was niet genoeg, avonturieren en reizen ook niet; politiek en campagne voeren voldeden niet, zijn patriottische inzet in de Tweede Boerenoorlog en in de Eerste Wereldoorlog evenmin.
Die innerlijke onrust, dat verlangen naar iets groters, naar vervulling, het heeft iets religieus. En ook iets van het smachten naar een roes. Doyle had al jong de katholieke kerk afgezworen, en met een drinkende vader die stierf in een inrichting was hij op zijn hoede voor zijn eigen latente drankzucht. Een atheïstische Godzoeker en een niet drinkende alcoholist?

Uiteindelijk vond Conan Doyle zijn levensvervulling als apostel van de spiritistische beweging, die hem al van jongs af aan gefascineerd had.
In zijn eigen woorden: ‘Het is de zaak waarvoor iedere voorafgaande fase, mijn geleidelijke religieuze ontwikkeling, mijn boeken, die me een introductie gaven bij het publiek, mijn bescheiden fortuin, dat me in staat stelt me te wijden aan niet lucratief werk, mijn werk als spreker, dat me helpt de boodschap over te brengen, en mijn fysieke kracht, die nog afdoende is om uitputtende tournees te verdragen en de grootste zalen anderhalf uur lang met mijn stem te vullen, ieder voor zich een onbewuste voorbereiding zijn geweest. Dertig jaar lang heb ik me effectief getraind voor de rol zonder het minste innerlijke vermoeden van waarheen ik op weg was.’
Zijn tijdgenoten zagen het met lede ogen aan. ‘Is Conan Doyle gek geworden?’ vroeg men zich openlijk af. De geliefde auteur, de invloedrijke publieke persoonlijkheid, het vaderlijke voorbeeld voor de natie, beet zich met koppig fanatisme vast in zijn laatste kruistocht en werd uiteindelijk de man die in feeën geloofde en met geesten om de tafel zat, en die de hele wereld daarvan onvermoeibaar deelachtig maakte. Er zijn veel verzachtende omstandigheden aan te voeren voor Doyles bekering: zijn Keltische achtergrond, zijn gefnuikte katholicisme, de dood van zijn dierbaren in de loopgraven, maar alle verklaringen kunnen niet verbloemen dat hij de laatste tien jaar van zijn leven behalve een reeks spiritistische traktaten nauwelijks meer iets geschreven heeft.

Als lezer en meelever gaat dat me aan het hart. Ik had zo graag gelezen hoe de innerlijke onrust van Sir Arthur stilaan was overgegaan in een onthechte tevredenheid met het bestaan. Het geluk van een even dwaze als diepe spirituele overtuiging was fijn voor Doyle natuurlijk, maar, als ik zo egoïstisch mag zijn, als voorbeeld heb ik er niet zoveel aan.


Op 16/17/18/19 februari wordt om 17.00 uur, op radio Klara, de reeks 'Sherlock' uitgezonden, over het leven van Conan Doyle. In aflevering 3 is Rookzanger te gast. Luister hier.