Werk in uitvoering

Is het de overgevoelige angst voor emotie die een mens tot relativeren brengt, of een gezond wantrouwen jegens gemeenschappelijk sentiment?

Er rolden zoveel tranen, echte zowel als krokodillentranen, over het verkoolde natuursteen, dat mijn eigen schrik en verdriet er minder om werden. Ik voelde de behoefte om... dwars te liggen? Nee, dat niet. Maar wel om een relativerende kanttekening te plaatsen. Zodra een Volkskrantcolumnist in ernst schrijft dat het is alsof er een stukje van hemzelf verbrand is, dan kan ik niet nalaten te denken, na een inleidend, langgerekt hm: nou nou! Kom kom! Ach jongen toch!

Mijn relativerende toon, zo snel al, werd me niet door iedereen in dank afgenomen. Bijval uit onverwachte hoek was er ook. Een Oud-Katholiek bisschop deelde mijn stuk op Facebook; zijn vriendenschaar, waaronder ik de namen van enkele reformatorische theologen en predikanten herkende, stak de duimpjes op. Men prees mijn nuchtere toon en mijn historische besef. Dank, Wikipedia, voor het laatste! Mijn grap over de nagels van Christus zal ook wel bijgedragen hebben aan het succesje dat ik in protestantse kringen behaalde: de reformatie heeft het niet zo op relieken.

Maar inmiddels merk ik dat ik behoorlijk kathedraalmoê ben. En ik niet alleen. Toen we ons gisteravond voorbereidden op de mis van Witte Donderdag, misschien wel de mooiste eredienst van het jaar, waren de kosters bezig met het aansteken van de kooltjes (want er moest flink gezwaaid worden met het wierookvat). Ik kon het niet laten: 'Het ruikt hier naar brandende kerken.' Een flauwe grijns van een van de alten betekende: twee dagen terug zou je grap wreed en scherp zijn geweest, nu alleen nog maar melig.

Toch komen er nog steeds gedachten op die geformuleerd willen worden. Zoals deze.

Een kathedraal is een megalomaan project. Het wordt gestart in de wetenschap dat de bouwmeester, zijn aannemers, onderaannemers, bouwvakkers, steenhouwers, houtsnijders, schilders en beeldhouwers de voltooiing niet zullen meemaken. Er verstrijken eeuwen. Men metselt, timmert voort. Generaties groeien op naast een bouwput waarin een kerk in wording telkens een stukje hoger naar de hemel reikt. Worden oud, sterven. Ondertussen veranderen tijdgeest, inzicht, mode en smaak. Van de oorspronkelijke bouwtekeningen wordt afgeweken. Er komt een laat-gotische suikertaart op de sobere, amper de romaanse stijl ontgroeide sokkels te staan. Of: oorlogen, geloofsstrijd, politiek en schaarste maken dat de bouw stil valt. Halve, stompe torens blijven over, tot men die, eeuwen later alweer, besluit alsnog af te bouwen. In de stijl van die tijd.

Dan komt de tijd van verval, vernietiging, brand, van herstel, wederopbouw en renovaties. Opnieuw is het oorspronkelijke ontwerp vogelvrij, iedere periode herstelt op zijn eigen manier.

Wat ik wil zeggen: een kathedraal is niet zozeer een gebouw als wel een eeuwig work in progress. Een nooit af bouwproces dat in zijn stilistische ratjetoe de geest van de opeenvolgende tijdperken weerspiegelt. Steen geworden tijd is een kathedraal. 

Hoog op de Sint Jan (bijna non stop in restauratie sinds 1858) staat een engel met een mobieltje.

En daarom zou ik bijna geneigd zijn te zeggen: laat die architecten maar een glazen daktuin op de Notre Dame zetten, of een toren van glas en staal. In zekere zin is dat geheel in overeenstemming met het wezen van zo'n project en daarmee authentieker dan een replica van die neogotische dakruiter van Viollet-le-Duc. 

Alles best. Zolang ze maar niet 'in dialoog gaan met de omgeving'.