Rowan Atkinson speelt Maigret

Toen ik las dat Rowan Atkinson Maigret ging vertolken, werd mijn nieuwsgierigheid geprikkeld. Kortstondig, want ik was het algauw weer glad vergeten. Gisteravond kreeg ik dan ook een verrassing voorgeschoteld, toen ik verveeld de VPRO-gids opsloeg. Ik hoefde me niet te behelpen met allerlei lauw amusement, meestal oud spul dat in de zomermagnetron wordt opgewarmd, maar zette me handenwrijvend voor de tv om Maigret Sets a Trap te bekijken, de eerste aflevering van de geplande reeks met Atkinson als de commissaris. In première gegaan op ITV in maart, en nu op BBC First. Wat zou de bekken trekkende komiek ervan bakken?

Kort en bondig: hij viel me honderd procent mee. De Engelse pers heeft hem op voorspelbare wijze neergesabeld: 'You can't take Rowan Atkinson seriously in Maigret,' kopte The Daily Telegraph, en de naam 'Mr Bean' viel al in de tweede zin van het artikel. Natuurlijk, wie bekend is om een komisch typetje, krijgt de wind van voren als hij een serieuze rol aandurft. Joop Doderer moest naar Engeland uitwijken om zijn acteerprestaties op waarde geschat te zien, in Nederland bleef hij altijd Swiebertje. Dit 'Swiebertje-effect' is Atkinson noodlottig geworden in de Britse pers. 'Rowan Atkinson's Maigret slammed by critics as Mr Bean actor's new role fails to impress,' - een andere kop. Ach, het is zo voorspelbaar en ook zo oneerlijk. Want Atkinson heeft enorm zijn best gedaan op een integere interpretatie en zijn rubberen mimiek met ijzeren discipline in toom gehouden. Ik vond hem opvallend ernstig, soms té ernstig zelfs: zo gevoelig en zwaarmoedig was die brombeer Maigret nou ook weer niet!
En wat de Britten blijkbaar ook parten speelt is de vergelijking met de vorige ITV-serie, met Michael Gambon in de hoofdrol. Daar kon Atkinson nooit overheen, was de consensus. Nou, als ik wat mag zeggen: Gambon mag een goede acteur zijn, zijn Maigret was op afstand de slechtste die ik ooit heb gezien. Te bewegelijk, te nerveus, te joviaal, veel te woordenrijk, en bovenal, te ironisch. Een aanfluiting. Volgens Britse bronnen was gekozen voor die aanpak omdat ITV's succesreeks Morse toen net was gestopt en men een opvolger zocht. Dan Maigret maar een beetje ver-Morsen, dacht men aan de directietafel. Ach, zo'n Fransoos... als-ie maar een beetje pijp rookt is het wel goed toch?
Nee, dan Atkinson. Naar eigen zeggen heeft hij de boeken stukgelezen, en dat was te merken. Hij deed enorm zijn best om zijn blik broedend en veelzeggend te maken: bij Maigret een voorwaarde, want de commissaris praat niet zoveel, hij voelt en denkt (in intuïtieve beelden en verbanden, niet zozeer in woorden) en maakt zijn bevindingen zelden verbaal. Ik geef hem voor zijn dappere poging een ruime voldoende, misschien zelfs een krappe acht - om de manier waarop hij zijn pijp aanstak en zijn rustige, spaarzame dictie. Nu nog een beetje meer binnensmonds grommen, Rowan, en dan ben je er.

Dat deze eerste aflevering me toch niet helemaal overtuigde had andere redenen. Het boek (Maigret tend un piège uit 1955, in het Nederlands vertaald als Maigret en de maniak van Montmartre) werd opvallend trouw gevolgd, daar lag het niet aan. Alleen die dramaturgische (?) ingreep om Maigret te schorsen en een commissaris uit Bordeaux op de zaak te zetten - waar die voor nodig was kon ik niet begrijpen. Het leverde geen drama op en de beslissing werd teruggedraaid voor ze goed en wel werd toegepast.
Vooral hinderde me de schildering van Maigrets privésfeer. Maigret en zijn vrouw, door en door burgerlijke, brave mensen, eten bij hun vrienden, dokter Pardon en zijn vrouw, eveneens ontwikkelde maar kleine luiden. Het is een scène die in veel boeken zonder veel variatie optreedt. Ik snap wel dat je anno 2016 geen breiende en recepten uitwisselende vrouwen wilt zien, die zich discreet terugtrekken terwijl de mannen bij de calvados over ernstige zaken praten, maar dan moet je een ander boek kiezen om te verfilmen. Hier zagen we een heuse cocktailparty, met mondige en mondaine dames in groot toilet. Precies de sfeer en het milieu waar die arme Maigret zo huiverig voor is, waarin hij zich zo ongemakkelijk voelt, als man van eenvoudige afkomst.
En dan die andere kwestie. Maigret is een stevige drinker, we zouden hem tegenwoordig een alcoholist noemen. Zijn dag wordt ingedeeld met talrijke alcoholische consumpties, tijdens een onderzoek kunnen die algauw oplopen tot een dozijn of meer. De momenten waarop hij die nuttigt, in de cafeetjes van Parijs, zijn momenten van bezinning; de 'zaak' wordt zachtjes gewiegd in het glas en komt langzaam tot klaarheid. De sfeer van eethuis (Brasserie Dauphine!) en café (liefst met zinken toog) doordrenkt de boeken, geeft ze geur en smaak mee. Die deels louche, deels Bourgondische atmosfeer ontbrak geheel in deze verfilming en dat vond ik jammer. Atkinson mist de logge gestalte en het embonpoint van Maigret, maar wat zuurkool, varkensworstjes, bier, Loire-wijn en calva zouden wonderen hebben gedaan. Met alleen pijproken ben je er nog niet.

Het blijft, kortom, moeilijk om Simenons boeken bevredigend in beeld te vangen, hoezeer ze ook lezen als een filmscenario in litteraire vorm. Alles staat of valt bij de keuze van de protagonist. Een acteur die echt honderd procent overtuigt heb ik nog niet gezien. Wordt het niet eens tijd dat onze zuiderburen zich buigen over de schepping van hun beroemde Luikse landgenoot? Volgens mij zou Hubert Damen een vrijwel ideale Maigret zijn, als hij erin zo slagen om het sarcasme en het lichtgeraakte temperament van zijn creatie Witse in te tomen. Precies de goede gestalte, precies de goede kop! Maar goed, iedereen schept zijn eigen Maigret, dat is het mooie van boeken. De mijne is de uwe niet. Een verfilming blijft dus altijd behelpen. En met deze nieuwe poging ben ik de avond in elk geval uitstekend doorgekomen.