NEGENTIG

Pa. Een simpel woord. Net zo simpel als 'mam', of 'ik'. Maar een woord dat een schat aan betekenissen in zich bergt. Een hutkoffer vol nuances. Wat het voor mij precies betekent kan ik wel proberen uit te leggen, maar dan zitten we hier morgen nog, u en ik. En dan nog is de essentie niet geraakt, wil ik wedden - want steeds nieuwe verhalen zullen opdoemen uit het geheugen die verteld moeten worden om die twee letters hun volle betekenis te geven: pa.
De mijne, mijn pa dus, is vandaag negentig geworden. Dat is een gebeurtenis van belang die we afgelopen zaterdag hebben proberen te vieren. Eigenlijk is het een gebeurtenis die zich niet vieren laat, want de 'pa' die ik zou willen vieren, de man die mijn leven zo bepaald heeft, kan nooit negentig zijn - een zeer hoge leeftijd die ik met verschrompelde en mummelende oude mannetjes associeer. De pa die ik wil eren in deze verlate speech is dat niet, kan dat niet zijn. Hij gaat dan wel vermomd als een man die de jaren van bijna een eeuw heeft gezien, maar onder die vermomming, onder die verouderde fysiek, schuilt nog, althans in mijn ogen, dezelfde jonge, sterke man die ik als jongen naar de ogen zag, die ik als puber voor me wilde winnen, die ik als adolescent wilde imponeren.

Mijn voormalige therapeuten weten het, hijzelf heeft het nooit willen geloven: een groot deel van mijn ambities had tot doel het hem naar de zin te maken en in zijn ogen iemand te zijn. Het zal velen onder u zo zijn vergaan - vaders hebben we allen, en hoe oud we ook worden, ze blijven ons een paar belangrijke stappen voor. Zijzelf kunnen er niets aan doen, ze hebben het zo niet gewild. Maar het feit dat mijn papa was wie hij was en dat zijn voorkeuren waren zoals ze waren hebben mij gevormd tot wie ik ben.
Nu we allebei oud zijn, hij ietsjes ouder dan ik, speelt dat allemaal natuurlijk niet meer zo. Ik weet dat hij van mij houdt zoals ik ben, in al mijn zwakheden, net zoals ik hem in al zijn tekortkomingen bemin. Maar nog steeds, als we samen zijn, bloeien de oude kwesties op, worden ze opgerakeld, de oude twistpunten. In zijn opmerkingen, hoe terloops ook, komen ze tot leven. Ik heb er een antenne voor ontwikkeld die wel minder gevoelig is geworden, maar die nooit uit staat.
We praten over Dmitri Hvorostovski, pa en ik. Een en al kracht, die Russische bariton, weet mijn vader. Tragisch dat hij zijn carrière door ziekte heeft moeten opgeven. Meteen twijfel ik aan mijn eigen kracht als zanger, terwijl ik nog gezond ben. Ik lach erom, om die gevoeligheid, maar weglachen kan ik haar toch niet helemaal.
We spelen en we zingen wat, om de dag een feestelijk randje te geven. Het tempo ligt wat lager dan vroeger, de metronoom is een slag teruggedraaid, van allegro tot andante. In mijn verbeelding zijn die oude vingers nog de pezige vingers van de temperamentvolle operapianist die zovele beroemde zangers heeft begeleid.
De mensen zeggen vaak: wat is het toch mooi, als je op die leeftijd nog samen muziek kunt maken! Dat is natuurlijk ook zo. Maar schoonheid gaat vaak vergezeld van pijn. De pijn om het onvermijdelijke van het voorbijgaan van alles, de pijn om de vergankelijkheid.

Maar toch, maar toch! Ik zie mezelf daar staan, naast die vertrouwde vleugel, de Kawai met zijn dikke klank waarop hij speelt, mijn pa. Mijn broer staat naast me, zijn volle tenor vult moeiteloos de ruimte. En even later voegt mijn dochter zich bij ons, zij neemt de fakkel over, met haar heldere sopraan. Duetten zingen we, van Mendelssohn.
Buiten valt de avond. Binnen is het warm en licht. De kring van de familie sluit zich rumoerig om ons heen.
'Ach, wie so bald,' zingen we, 'wandelt sich Frühling in Winterzeit...'
Gelukkig is dat allemaal niet zo snel gegaan als Mendelssohn het wil, het is nog steeds geen winter. Hoogstens herfst.

Proficiat, pa!

(Foto: Alphons van Spaendonck)