De Groot en Nijgh: de mythe van een duo

Verhalen worden achteraf gevormd. Als er genoeg tijd verstreken is en er voldoende afstand ontstaan is om te kunnen onderscheiden wat niet ter zake deed en wat de hoofdpunten waren, waaraan de vertelling moet worden opgehangen. Kortom, als, historisch gesproken, het kaf van het koren gescheiden is. Dat is de reden waarom ik biografieën of documentaires over nog levende of kortelings verscheiden personen altijd zo onevenwichtig vind, en onbevredigend. Het eerste gedeelte, over de begintijd, is als een mooi sprookje; maar het einde is rommelig, gaat alle kanten op, en laat vele eindjes open. Toch zou het niet anders kunnen, want als de maker ook het meer recente gedeelte in die sprookjesvorm zou gieten, zou hij terecht beschuldigd worden van fictionalisering. De werkelijkheid is nu eenmaal chaotisch en vol zinloze details. De zinloze details van het verleden zijn vergeten, en wie zou ze op willen rakelen om een overzichtelijke vertelling chaotisch te maken? Maar storende zaken die iedereen nog kan verifiëren opzettelijk weg te laten om tot een mooi verhaal te komen, dat behoort tot de wereld van de romancier, en is niet de taak van biograaf of documentairemaker.

Aan deze dingen moest ik denken (niet in dezelfde omslachtige woorden, maar vaag, intuïtief) toen ik met kerstmis de film over Boudewijn de Groot zag. Mooie film, en een van de mooiste momenten was - voor deze kijker - het volgende: we hadden gezien hoe Boudewijn en Lennaert Nijgh als creatief duo tot grote bloei kwamen. En dan gaat Boudewijn zijn eigen weg, hij vertrekt naar een hippiekolonie in het achterland en maakt die vreemde plaat, een hoorspel eigenlijk, Nacht en Ontij. Bij de presentatie daarvan zien we de geest van de tijd in levende lijve aanwezig: alle hippies zijn geschminkt en voeren een bizarre pantomime op. Maar Lennaert is te 'square' voor al die onzin en haakt af. De camera zoomt in en we zien zijn gezicht, bleek tussen al die vrolijke vogels. De toeschouwer, die niet begrijpt. Op het moment dat de camera zijn raadselachtige gezichtsuitdrukking naar voren heeft gehaald zwijgt de geluidsband. Een dramatisch moment, dat niet naliet me even aan te pakken. Nijgh had afgedaan! Hij was aan de kant gezet, hij spoorde niet meer met de tijdgeest. Een tijdperk was voorbij!
Goed, er gebeurt van alles in het leven van de Groot, ups en downs, de richting raakt zoek, en uiteindelijk wordt hij met Nijgh herenigd. Nijgh, die een nog veel rommeliger leven heeft geleid in de tussentijd. Ze maken weer liedjes samen, maar zoals vroeger wordt het nooit meer. Het is op en af met het duo. Een nieuwe herfst uit 1996, waarin voor het eerst in ruim twintig jaar weer sprake is van échte samenwerking, voelt als een late, rijpe reünie. Maar als Lennaert in 2002 sterft heeft die plaat nog steeds geen vervolg gehad.
Maar nu komt het: die zogenaamde rommelige natijd heeft zich over een zeer lange periode uitgestrekt. Die legendarische bloeiperiode duurde misschien twee, drie jaar. Ik vraag me dan af: was die werkelijk zo sprookjesachtig bevredigend als verhaal, klopte het echt allemaal zo mooi, of is het onze blik die het verre verleden zo ziet? Ook in de jaren van Voor de overlevenden leidden De Groot en Nijgh héél verschillende levens. En dat dramatische moment, waarop Nijgh bleekjes aan de kant staat, werd misschien gevolgd door een heel gezellige ontmoeting tussen de twee de volgende dag, wie zal het zeggen? De waarheid is, ben ik bang, dat het gehele leven lijkt op die 'natijd' van de documentaire, en dat de gloriejaren toch vooral achteraf zo glorieus waren. Wij verlangen naar mythes en maken die zodra we de kans zien. En vergeten dan graag hoe het echt is geweest.