Grosman: vervolg en besluit

... Maar de twee jongere broers van Koos zaten toch maar mooi in het verzet! En aangezien ik het maken van journalistieke potloodschetsen voor de Bezetter nu ook weer niet beschouw als een echte zware oorlogsmisdaad, brengt dat de balans voor de familie Grosman toch ruim in de plus, zou ik zeggen. Broer Dirk was lid van de PPP (Pugna Pro Patria: maak een vuist voor het vaderland) en van Oranjewacht, Groep Arnhem. In die hoedanigheid werd hij opgepakt en tot zes jaar tuchthuis veroordeeld. Voor hij dat tuchthuis betrad mocht hij een tijdje in Kamp Amersfoort zijn zonden overwegen. Ik weet dat omdat in het Gelders Archief, in de documentatiecollectie Tweede Wereldoorlog, onder nummer 970 de hoofdstukken van zijn memoires worden bewaard. Kamp Amersfoort, Tuchthuis en triplexfabriek, Droom en Zwervend door Duitsland heten ze, en ze zijn geschreven tussen 1960 en 1991, het jaar waarin Dirk stierf. Als deze bui van leergierig wroeten in het verleden aanhoudt ga ik ze - indien mogelijk - misschien weleens inzien.

Ik vraag me vaak af waarom zoveel mensen (mezelf incluis) de bijna dwangmatige behoefte hebben om te schrijven. 'Wie schrijft die blijft' luidt het gezegde en misschien is dat inderdaad de diepste drijfveer om wat er in je omgaat op schrift te stellen, meer dan filosofische aanvechtingen of artistieke geneigdheid: willen blijven. Niet vergeten willen worden. Dirk schreef, en ik kan met enige moeite het hoofd van die man, met zijn herinneringen en zijn gedachten, betreden. Koos schreef niet, en dit is wat van zijn leven is overgebleven - een handvol soms tegenstrijdige feiten: hij doorliep de kunstacademie in Arnhem en tekende populaire stripverhalen die nu aardige prijzen op Marktplaats doen. In de oorlog was hij korte tijd tekenend correspondent aan het Oostfront. Na de oorlog verbleef hij twee jaar in een strafkamp. Volgens zijn kleindochter was hij ziekelijk en chagrijnig. Volgens mijn vader en moeder een goedlachse bon vivant die nu en dan een sommetje verdiende met illustratiewerk en dan feestte tot het op was. Hij stierf op tweeënzestigjarige leeftijd, zo oud als ik nu ben.

Het is niet veel. Wel resten er tekeningen en schilderijen. Maar hoewel die bepaalde aspecten van zijn persoonlijkheid lijken uit te drukken, zijn ze niet bij machte om die persoonlijkheid te verklaren. De feiten zijn niet erg vleiend voor Grosman; als we de man beter konden leren kennen zouden we tenminste kunnen begrijpen hoe hij tot zijn politieke keuze is gekomen. Ik kan wel van alles gaan verzinnen (Duitse voorouders? Het romantisch dwepen van de naïeve jonge kunstenaar met het gedachtegoed van de Nazi's?) maar weten doe ik niets; ja, dat zijn vader Adolph heette. Maar dat is het soort van kennis dat je iets té gemakkelijk een bepaalde kant op duwt. Grosman kan niet meer voor zichzelf pleiten. Omdat hij (voor zover ik weet) geen persoonlijke geschriften heeft nagelaten blijft hij een karikatuur. Naar de mens daarachter moeten we maar raden. 

Noot 1: Tenzij er nieuwe feiten opduiken of tenzij ik ooit besluit om grondig bronnenonderzoek te gaan doen en iets van serieuze lengte en strekking over de man te publiceren, is dit het laatste dat ik schrijf over mijn 'schilderende oom'. Er is nu meer over hem te vinden op het internet dan voor ik in mijn familiegeschiedenis ging spitten. Maar dat zijn vooral zwarte bladzijden, waarvan ik me kan voorstellen dat de nog levende verwanten ze liever verborgen hadden gehouden. Ik weet niet of ik daar goed aan gedaan heb. Als ik er iemand mee heb gekwetst spijt me dat.

Noot 2: 'Inmiddels had de SD alle leden van de ‘Oranjewacht’ opgepakt. Er werd een proces tegen hen aangespannen waarbij de meesten ter dood werden veroordeeld. Slechts enkelen hebben het er levend afgebracht. Onder hen bevond zich mijn oom Dirk Grosman, die vanwege zijn jeugdige leeftijd niet ter dood werd veroordeeld, maar zes jaar tuchthuis kreeg opgelegd. Aanvankelijk werd hij opgesloten in Scheveningen in het ‘Oranjehotel’. Vandaar werd hij overgebracht naar kamp Amersfoort en ten slotte naar Zuid-Duitsland, Wicklich, getransporteerd. Daar moest hij werken in een triplexfabriek. Aanvankelijk werd hij in bossen tewerkgesteld bij het kappen van bomen, later moest hij in de fabriek werken bij de triplexfabricage. In april 1945 werd hij door de geallieerden bevrijd.'

(Uit: 'Mijn vader was een Engelandvaarder', door Joop Onnekink)

Noot 3: Als ik het allemaal goed zie werden Dirk en John geboren uit een tweede huwelijk van Adolph Hendrik Grosman, en waren ze dus geen familie van mijn voorgeslacht; want als volgt is de relatie van Koos Grosman met Voorheen Rookzanger: de moeder van Koos (Jacoba van Doorne) en de moeder van mijn oma Bab (Heiltje van Doorne) waren zusters. De halfbroers Dick en John, allebei kunstenaars van naam, hoorden, hoewel geen bloedverwanten, toch ook een beetje bij de familie. Zowel mijn oma als mijn moeder bezaten een bronzen klok met in plaats van cijfers de tekens van de dierenriem, waarschijnlijk ontworpen door John en gegoten door Dirk. De klokken staan nu op de schoorsteenmantels van mijn jongste broer en mijzelf. Tussen kunst en kitsch - we komen eraan!

(Illustratie: aquarel van John Grosman, 1916-1970)