Ik weet natuurlijk niet hoe het er in uw hoofd uitziet, maar waarschijnlijk herkent u dit. Ik heb twee manieren van denken. Het ene is het spontane denken, dat zomaar opborrelt en zijn eigen weg zoekt, met zachte stem, soms nauwelijks hoorbaar, bijna zonder herkenbare woorden, een gemompel in de diepte.
Dan is er een luide commentaarstem in mijn hoofd, een voice-over die richting en leiding wil geven, die analyseert en probeert te begrijpen. Als ik met mensen ben zwijgt hij, of liever: dan wordt hij mijn échte, fysieke stem.
Deze innerlijke commentator werkt op een soort batterijen, hij wordt gevoed door stressoren. Op dagen dat ik door omstandigheden beslis dat ik alles maar op zijn beloop moet laten - bijvoorbeeld als ik ziek ben - is de voice-over ook uitgeschakeld. Hij is ook weleens stom op andere dagen: helemaal ontspannen dagen waarop het me lukt 'zen' te zijn. Maar gaandeweg stelt hij zijn eigen zwijgen vast, en begint te morren: hé, mag ik niks zeggen? Volgt een soort machtsstrijd die begint met een gevoel van onbehagen dat op een vormeloos piekeren lijkt. De volgende dag neemt de voice-over het roer meestal weer over en stelt orde op zaken, wat niet zonder slag of stoot gaat.
Ik ken ontspannen mensen die heel intelligent zijn, maar als het niet per se hóeft, hele dagen niets denken. Daarmee bedoelen ze neem ik aan dat de commentaarstem zwijgt.
Wat men in spirituele kringen vertrouwen noemt, of overgave, of verbinding, of loslaten, is niets anders, denk ik, dan het weten uit te schakelen van de innerlijke voice-over.
Dat is je neo-cortex aan het woord.
BeantwoordenVerwijderenDie zachte, fladderende gedachtes komen voort uit je zoogdierenbrein, terwijl het meeste denken dat je doet, maar niet merkt (angst, rust, dreigingsgevoel, noem maar op) voortkomen uit het oudste gedeelte van je hersens: het reptielse brein. Zie daarover Vroon (tranen van de krokodil), Swaab of zelfs Sagan (Dragons from Paradise).
Zeker... En waar 'we' in Zen etc. naar streven, is een prefontale contex die zijn bek weet te houden als hem niets gevraagd wordt: wel waarneemt, bewust is, zeker, maar geen ongevraagd commentaar levert... Denken met andere woorden dan doet waarvoor het bedoeld is (probleem oplossen, plannen, etc.) maar geen autonome, van zijn eigenlijke doel losgezongen activiteit in stand houdt, de godganse dag lang.
BeantwoordenVerwijderenSorry, maar die Zen-uitleg kan ik niet bevatten. Komt ingewikkeld op mij over. Zet mij aan het nadenken: "wat staat er"? :)
BeantwoordenVerwijderenNiets zeggen als je niets gevraagd wordt. Doet mij aan onderdrukking denken. Alleen praten als de leider dat vraagt.
Interessante observatie, Daniël.
BeantwoordenVerwijderenEen ander aspect van zen is ook: je plaats weten; accepteren dat je deel bent van een groter geheel.
Dàt doet op zijn beurt weer denken aan corporatisme, een maatschappelijk systeem waarin ook iedereen zijn plaats had en de beperkingen die daaraan verbonden waren moest accepteren. Klassestrijd, bijvoorbeeld, is in zo'n maatschappij ondenkbaar.
Nu wordt het gevaarlijk, maar toch schrijf ik het maar even op. Het is zo'n gedachte die spontaan vorm kreeg bij het lezen van je reactie, maar die al borrelde toen ik het stukje van Rookzanger las.
De bakermat van het Zen-boeddhisme is Japan. Daarnaast heeft Japan ook een fascistisch verleden, dat zich vooral manifesteerde in de eerste helft van de vorige eeuw. Corporatisme is vaak een kenmerk van maatschappijen waar een fascistisch regime het voor het zeggen heeft. Zie ook Italië en Duitsland in dezelfde periode.
Zou het Zen-boeddhisme kunnen hebben bijgedragen aan het ontstaan van dat fascistische Japan?
Het is net zoiets als met Nietzsche; veel intellectuelen dwepen nog steeds met hem, maar in hoeverre droeg Nietzsches gedachtengoed ook de kiemen van het fascisme in zich?
Bij voorbaat mijn excuses voor de impact die deze nogal pregnante vragen op jullie gemoedstoestanden zouden kunnen hebben!
Zo zie je maar weer wat de gevolgen van een luie woordkeus kunnen zijn. Met 'Zen etc..' bedoelde ik eigenlijk gewoon meditatie, en dan met name Vipassana-meditatie ('Mindfulness'): daarbij wordt naar een toestand van 'schouwen' gestreefd waarbij de eigen gedachten zo objectief mogelijk worden waargenomen om vervolgens losgelaten te worden - ze beheersen ons niet langer en de geest komt tot rust, wordt als een schone lei, voor zolang als het duurt. Aan speculaties over het verband tussen (de kloosterpraktijken van) het Zenboeddhisme en het fascisme waag ik me op deze plaats liever niet!
BeantwoordenVerwijderen